Bewijs in het onderwijs

In mijn vorige blog claimde ik dat de wetenschap hot is. Daarnaast hebben we tijdens het laatste decennium haast een rotsvast vertrouwen in die wetenschap. We vertrouwen het meer dan de krant, de Tweede Kamer en de rechtspraak. Deze populariteit en betrouwbaarheid van wetenschap zien we terug in ons taalgebruik als we iemand proberen te overtuigen van een claim. Een veel gehoorde opmerking tijdens een discussie is dan ook: "Ja, maar wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat...". Waarna de discussie tot een abrupt einde komt, maar waarin je geen steek verder gekomen bent. 

Ook in mijn eigen schrijfsels kom ik dit type taalgebruik tegen. Het is verleidelijk om dit soort krachttaal te gebruiken als je mensen probeert te overtuigen. Het is effectief zonder dat je de achterliggende redeneringen hoeft te geven. Daarom is het belangrijk om stil te staan hoe wij over de wetenschap praten en wat voor beeld dat van de wetenschap creëert. Geen eindeloze semantische discussie, maar een zoektocht naar de betekenis van woorden als 'wetenschappelijk bewezen', 'klinisch bewezen' en 'onderzoek toont aan'.

Wetenschappelijk bewezen

Iedereen die ooit Tell-Sell heeft gekeken weet hoe je wetenschap kunt misbruiken om een product te verkopen. We nemen een willekeurige meneer en stoppen die in een witte laboratoriumjas. Een man omdat dat meer autoriteit uitstraalt (kan ik ook niets aan doen), van een witte jas worden mensen al helemaal nerveus en als het iets oosters is dan nemen we een een Aziatische meneer. Wat ook werkt is deze meneer een doctor noemen, helemaal als je de afkorting dr. gebruikt. Het ten onrechte voeren van een doctorstitel is in Nederland bij wet verboden (herinnert u zich de dr. Vogel affaire nog?). Toch zien we dit nog regelmatig gebeuren. Op Tommy Teleshopping zien we bijvoorbeeld Dr. Ho langskomen, een chiropractor die 'pre-med' onderwijs heeft gevolgd. Bij mijn weten is dit onwettig gebruik van een doctorstitel, maar men probeert het toch omdat het overtuigt. Bij al deze wetenschappelijke attributen hebben wij allerlei goede associaties waardoor wij meer vertrouwen krijgen in het product. Nu is het voeren van een doctorstitel bij wet geregeld, maar natuurlijk geldt dit voor wetenschappelijk taalgebruik niet.

Doordat er geen regels zijn (hoewel, voor geneesmiddelen zijn er wel degelijk regels). worden we om onze oren gegooid met termen als 'wetenschappelijk bewezen', 'klinisch bewezen' en 'aangetoond', maar wat betekenen die termen nu eigenlijk? Het is duidelijk dat de zender ons probeert te overtuigen van zijn of haar claim en deze krachttermen komen daar handig bij van pas. Maar zijn die krachttermen geoorloofd? Laten we daarvoor eens inzoomen op het woord 'bewezen'. Als ik in de Van Dale zoek naar bewijzen, krijg is de definities voor bewijs en die voor bewijzen. Eén van de definities voor de eerste luidt: de gronden waarop een bewering rust. Voor de laatste: de waarheid of juistheid aantonen van. Ik was hierdoor blij verrast, want dit was precies het onderscheid dat ik hier wilde toelichten. Dit onderscheid wordt makkelijker zichtbaar als we de Engelse termen gebruiken: evidence en to prove (of proof). Voor de betekenis van aantonen, vinden we de volgende definitie: de waarheid van iets bewijzen. Voor het gemak schaar ik aantonen en bewijzen onder dezelfde Engelse noemer: to prove. Bewijs is dus de bewijsvoering bij een claim en bewezen betekent zoveel als het absoluut aantonen van de waarheid. Welke van deze twee definities past bij de wetenschap?

Grenzen van de wetenschap

Een deel van het vertrouwen in de wetenschap komt naar mijn idee omdat we er zoveel aan te danken hebben. We hebben satellieten, internet, veilig drinkwater, vaccinaties, etc. Daardoor hebben we het idee gekregen dat wetenschap bijna alles kan. Maar kan het ons ook - zoals het gebruik van het woord bewezen suggereert - de waarheid geven? Of past het meer bij die andere betekenis van het woord bewijzen: het leveren van evidentie? Volgens mij zijn alle moderne wetenschapsfilosofen het met elkaar eens over het feit dat de wetenschap niet de absolute waarheid kan leveren. Toch zijn zij het er ook over eens dat de wetenschappelijke methode de beste methode is om dichterbij de waarheid te komen - maar komen zullen we er nooit. Woorden als bewezen behoren tot de wiskunde en de logica. Niet tot de wetenschap. Eigenlijk betekent dat dus dat we met z'n allen woorden als bewezen en aangetoond niet meer moeten gebruiken als we het hebben over wetenschappelijke bevindingen. Wat kan de wetenschap dan wel? Je zou de wetenschap kunnen zien als een in principe eindeloze discussie. Wetenschappelijke bevindingen fungeren daarbij als argumenten in de eindeloze discussie. De wetenschap levert als het ware het voer voor de argumenten, de evidentie. In het kort: de wetenschap kan wel evidence leveren, proof niet.

Hoe zit dat dan in het onderwijs? Gebruiken we daar ook weleens termen als aangetoond of bewezen? Ik wil u uitnodigen om eens op zoek te gaan naar deze termen. Als voorzetje heb ik hierboven een screenshot toegevoegd van de website van Fit & Vaardig. Wanneer het zal gaan over onderwijsprogramma's of methodes die verkocht worden, denk ik dat u deze termen vaker zult gaan tegenkomen. De overtuigende kracht maakt het zeer aanlokkelijk om producten ermee aan te prijzen. Daarnaast zien we het probleem met deze woorden niet, omdat we ze in het dagelijks taalgebruik anders gebruiken (bijv. "die heeft zijn waarde wel bewezen"). Toch ben ik van mening dat we moeten uitkijken met deze woorden. Ze geven een verkeerd beeld van wat de wetenschap ons kan leveren. Het is wel de beste methode om dichterbij de waarheid te komen, helemaal komen we er nooit. Ik zal dit ook gaan proberen. Ik zal proberen te spreken over een wetenschap die voer levert voor discussie, geen hapklare brokjes waarheid.